Dnia 17 marca bieżącego roku Sąd Najwyższy w składzie trzech sędziów w sprawie o sygnaturze III CZ 110/16 podjął uchwałę odpowiadającą twierdząco na pytanie, czy w świetle zakazu sformułowanego w art. 1047 Kodeksu cywilnego dopuszczalne jest zawarcie umowy o zrzeczenie się prawa do zachowku pomiędzy przyszłym spadkodawcą i uprawnionym do zachowku spadkobiercą ustawowym, na podstawie stosowanego odpowiednio art. 1048 k.c.
Konstrukcja artykułu 1048 Kodeksu cywilnego jak i zakaz sformułowany w art. 1047 tejże ustawy mogły wzbudzać wątpliwości. Dyspozycja art. 1048 wskazuje, że nieważna jest umowa o spadek po osobie żyjącej, tzn. umowa zawarta między przyszłym spadkodawcą a ?umownym spadkobiercą? nie wywołuje żadnych skutków prawnych.
Fakt, iż nie można nabyć spadku w drodze umowy, nie wyklucza możliwości umownego zrzeczenia się dziedziczenia przez spadkobiercę ustawowego za życia spadkodawcy i – jak wskazuje uchwała Sądu Najwyższego – także rezygnacji z prawa do zachowku. Zrzeczenie się prawa do zachowku zgodnie z przedmiotową uchwałą SN może nastąpić jako skutek zrzeczenia się ustawowego dziedziczenia lub w formie odrębnej umowy.
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia oznacza, że spadkobierca będący stroną tej umowy oraz jego zstępni, tj. dzieci, wnuki etc., w stosunku do których nie wyłączono w umowie działania jej skutków, zostają pozbawieni prawa do dziedziczenia po zmarłym spadkodawcy z ustawy, a także prawa do zachowku oraz innych uprawnień, jakie przysługiwałyby im z mocy ustaw. Wynika z tego, że zrzeczenie się prawa do zachowku możliwe jest w formie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia jako jej naturalny skutek lub w formie odrębnej umowy. Warto jednak zauważyć, że skoro art. 1048 zakłada dla umowy zrzeczenia się dziedziczenia formę aktu notarialnego ad solemnitatem (pod rygorem nieważności), to analogicznie umowa o zrzeczenie się zachowku powinna być zawarta w tej formie pod tym samym rygorem.
