Blog

Czym są kontakty z dzieckiem? Otóż jest to prawo, ale i obowiązek zarówno rodziców jak i dzieci, istniejące niezależnie od władzy rodzicielskiej. Sam ustawodawca precyzuje, że przez kontakty z dzieckiem należy w szczególności rozumieć przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

Dzieci w dzisiejszych czasach są coraz częściej wychowywane w rodzinach, gdzie ich rodzice nie żyją na co dzień razem.  W takich sytuacjach, kontakty rodziców z dziećmi, ale także dziadków z wnukami, wymagają od ich rodziców dużej elastyczności, dobrej woli i dojrzałości. Kiedy jednak brakuje powyższych cech u jednego bądź też obu rodziców koniecznym jest, aby to Sąd uregulował sposób kontaktów rodziców bądź dziadków z dzieckiem.

Sąd może wydać stosowne postanowienie o ustaleniu kontaktów, takie rozstrzygnięcie może zostać również zawarte w wyroku rozwodowym, rodzice mogą zawrzeć również ugodę przed mediatorem, które następnie zostanie zatwierdzona przez właściwy Sąd.

Na co zwrócić uwagę przy ustalaniu kontaktów z dzieckiem?

W pierwszej kolejności należy pamiętać, że zapisy dotyczące kontaktów rodzica z dzieckiem muszą być formułowane w sposób jak najbardziej precyzyjny. Należy pamiętać, że rodzice decydując się na sądowe ustalenie kontaktów z dzieckiem, często pozostają w konflikcie, dlatego też, aby uniknąć jakichkolwiek dalszych sporów, czy pola do nadinterpretacji zapisów dotyczących kontaktów z dzieckiem, należy je zapisać w sposób jak najbardziej szczegółowy i skrupulatny.

Po pierwsze, należy zwrócić uwagę na godziny spotkań, na to, który z rodziców zawozi/przywozi dziecko na spotkanie, należy również określić, z którym z rodziców dziecko spędza święta Bożego Narodzenia i Wielkanoc. Pamiętać trzeba także o okresie wakacyjnym oraz feriach zimowych –  ze względu na przerwy w szkole, sposób spędzania czasu danego rodzica z dzieckiem w tym czasie również powinien być w sposób precyzyjny określony. Rodzice, którzy starają się o sądowe ustalenie kontaktów z dzieckiem, powinni również zwrócić uwagę na zajęcia pozaszkolne dzieci, aby kontakty zostały ustalone w taki sposób, aby nie kolidowały z innymi zajęcia czy obowiązkami dzieci.

Warto także pamiętać, że w dokumencie określającym sposób wykonywania kontaktów z dzieckiem, powinny zostać zawarte zapisy dotyczące ewentualnego odwoływania takich kontaktów – wskazanie konkretnych przyczyn, z jakich spotkanie może zostać odwołane,  okresu wyprzedzenia, w jakim dany rodzic ma być informowany o odwołaniu spotkania, oraz co bardzo istotne – zapisy dotyczące obowiązku wyznaczenia spotkania zastępczego.

Precyzyjne i szczegółowe uregulowanie kontaktów pozwoli uniknąć sporów pomiędzy rodzicami, co oczywiście ma na celu zadbanie o dobro dziecka.

Co jednak, jeżeli pomimo dokładnego ustalenia sposobu kontaktów rodzica z dzieckiem, w dalszym ciągu kontaktu te są nieprzestrzegane?

Etap I – zagrożenie nakazanie zapłaty za naruszenie obowiązku w zakresie kontaktów

Niestety bardzo często zdarza się, że rodzic, pod którego pieczą dziecko pozostaje, nie wykonuje, albo niewłaściwie wykonuje, obowiązki wynikające z orzeczenia albo z ugody zawartej przez sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem.

Ustawodawca wprowadził pewne rozwiązania do polskiego prawodawstwa, które mają służyć „egzekucji” kontaktów. Rozwiązanie, o którym mowa zostało unormowane w art. 598¹⁵  oraz art. 598¹⁶ kodeksu postępowania cywilnego i ma na celu w pierwszej kolejności wywarcie wpływu na rodzica, który nie stosuje się do rozstrzygnięcie w przedmiocie kontaktów, aby ten zaczął się do niego stosować, a w przypadku dalszego niewywiązywania się ustaleń, nałożenia na tę osobę finansowej sankcji.

Przechodząc do meritum, etap pierwszy postępowania, polega na złożeniu wniosku przez rodzica, który ma utrudniony, bądź też uniemożliwiany kontakt z dzieckiem, o zagrożenie nakazaniem zapłaty określonej sumy za każdorazowe naruszenie obowiązku wynikającego z rozstrzygnięcia sądu bądź ugody w zakresie kontaktów z dzieckiem.

Składając taki wniosek, należy go właściwie uzasadnić – a więc wskazać, że dotychczas kontakty z dzieckiem nie są realizowane prawidłowo, bądź też w ogóle nie są realizowane. W orzecznictwie można znaleźć wiele przypadku, kiedy to Sądy oddalają wnioski w przedmiotowym zakresie, ze względu na pojedyncze przypadki niewykonywania kontaktów szczególnie kiedy sytuacje te są uzasadniane przez rodzica sprawującego pieczę nad dzieckiem np. wcześniej uprzedzili o wyjeździe, którego nie można było odbyć w innym terminie. Zatem, aby taki wniosek mógł odnieść oczekiwany skutek, nierealizowanie lub niewłaściwe realizowanie kontaktów musi być nagminne, regularne i właściwie udokumentowane np. poprzez korespondencje pomiędzy rodzicami.

Przy złożeniu wniosku, wnioskodawca określa sumę pieniężną, jaką oczekuje, że Sąd zagrozi nakazaniem zapłaty za nierealizowanie kontaktów. Wskazana suma nie wiąże jednak Sądu. Sąd może w sposób swobodny, chociaż niedowolny, decydować o ustaleniu sumy pieniężnej, której zapłatą zagrozi uczestnikowi. Jak wynika przepisów, postanowienie sądu o zagrożeniu nakazaniem zapłaty powinno uwzględniać sytuację majątkową osoby, która nie wykonuje obowiązków wynikających z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem albo wykonuje je niewłaściwie.

Suma pieniężna, o jakiej mowa, nie ma charakteru odszkodowawczego. Nie można również uznać, że jest powiązana z funkcją alimentacyjną. Należy przyjąć, że ma charakter prewencyjny. Stanowi rodzaj represji względem osoby, która niewłaściwie realizuje kontakty lub je utrudnia. Innymi słowy, wskazana suma pieniężna ma za zadanie przeciwdziałać dalszym naruszeniom ustalonych zasad odbywania kontaktów i jednocześnie powinna stworzyć u uprawnionego i zobowiązanego przeświadczenie, że kontakty powinny być realizowane zgodne z ustaleniami. Jak słusznie określił to Sąd Okręgowy w Toruniu w postanowieniu z 10.08.2012 r., VIII Cz 392/12, LEX nr 1714407, orzeczenie sądu ma wywołać skutek „na przyszłość, a nie z mocą wsteczną”^[1].

Na uwagę zasługuje fakt, że postanowienie, a zagrożeniu nakazaniem zapłaty za niewykonywanie kontaktów z dzieckiem, zaskarżalne jest zażaleniem. Ma to istotny znaczenie w zakresie terminu na złożenie środka zaskarżenia.

Począwszy od uprawomocnienia się rozstrzygnięcia w zakresie zagrożenia nakazaniem zapłaty za niewykonywanie lub niewłaściwe wykonywanie kontaktów z dzieckiem, należy skrupulatnie odnotowywać każdy niezrealizowany lub niewłaściwie zrealizowany kontakt z dzieckiem.

Etap II – Postanowienie o nakazaniu zapłaty sumy pieniężnej

W przypadku, gdy pomimo zagrożenia nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej za każdorazowe uchybienie obowiązkom wynikającym z rozstrzygnięcia o ustaleniu kontaktów  z dzieckiem, drugi rodzic nadal narusza obowiązki wynikające z tego rozstrzygnięcia, otwiera to drogę do zainicjowania drugiego etapu przedmiotowego postępowania.

Na tym etapie postępowania kluczowe dla oceny zasadności żądania jest to, czy po wydaniu prawomocnego postanowienia sądu uwzględniającego wniosek o zagrożeniu nakazaniem zapłaty z etapu I,  nadal dochodzi do niewłaściwego realizowania kontaktów z małoletnim przez uczestnika postępowania – tj. drugiego rodzica. Sąd musi więc zweryfikować, czy sąd wydał prawomocne postanowienie na podstawie art. 598¹⁵ k.p.c. – tzn. w pierwszym etapie. Następnie sąd powinien ustalić, czy osoba, której zagrożono nakazaniem zapłaty za nierealizowanie kontaktów, w dalszym ciągu się tego dopuszcza.

Zgodnie z omawianym przepisem art. 598¹⁶  § 2 k.p.c. Sąd może w wyjątkowych wypadkach zmienić wysokość sumy pieniężnej, która została wskazana w postanowieniu na pierwszym etapie ze względu na zmianę okoliczności. Uprawnienie sądu w tym przedmiocie zostało jednak zastrzeżone tylko w odniesieniu do wyjątkowych wypadków, jeśli okoliczności uległy zmianie. Zmiana ta musi mieć charakter istotny, przy czym okoliczność, czy taka zmiana okoliczności miała miejsce, podlega swobodnej ocenie sądu^[2]. To na osobie, która twierdzi, że doszło do zmiany okoliczności, spoczywa ciężar dowodzenia.

Rozstrzygnięcie sądu w zakresie nakazania zapłaty określonej sumy pieniężnej, również zaskarżalnej jest zażaleniem. Prawomocne postanowienie sądu, w którym nakazano zapłatę należnej sumy pieniężnej, jest tytułem wykonawczym bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności.

Na marginesie należy wspomnieć w tym miejscu o stosunkowo świeżym wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 czerwca 2022 r. sygn.. akt SK 3/20, zgodnie z którym Art. 598¹⁶ § 1 w związku z art. 598¹⁵ § 1 k.p.c. w zakresie, w jakim obejmują sytuacje, w których niewłaściwe wykonywanie lub niewykonywanie obowiązków związane jest z zachowaniem dziecka, niewywołanym przez osobę, pod której pieczą dziecko to się znajduje, są niezgodne z art. 48 ust. 1 zdanie drugie oraz art. 72 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej^[3].

Oznacza to, że wydany przez Trybunał Konstytucyjny wyrok w sprawie SK 3/20 może wpłynąć na wydłużenie czasu trwania prowadzenia postępowań w sprawach tego rodzaju gdyż ma ten skutek, że jeśli dziecko neguje chęć realizowania kontaktów z rodzicem, to wówczas sąd ma obowiązek ponownie „dokonać rozstrzygnięcia w przedmiocie ustalenia kontaktów”.

^[1] A. Partyk [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie nieprocesowe. Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt. Postępowanie zabezpieczające. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2023, art. 598(15).

^[2] A. Partyk [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie nieprocesowe. Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt. Postępowanie zabezpieczające. Komentarz aktualizowany, red. O. M. Piaskowska, LEX/el. 2023, art. 598(16).

^[3] Wyrok TK z 22.06.2022 r., SK 3/20, OTK-A 2022, nr 46.