Blog

Istotna część składek korporacyjnych uiszczanych przez członków samorządu notarialnego trafia do towarzystwa ubezpieczeń oferującego ubezpieczenie na wypadek utraty zdolności do wykonywania zawodu notariusza bądź śmierci. Jak wynika z treści corocznych Uchwał Krajowej Rady Notarialnej, przekazywanie składek z tytułu ubezpieczenia na rzecz TU ma charakter obligatoryjny. W praktyce oznacza to, że notariusze muszą ponosić koszty związane z ubezpieczeniem w wyznaczonym towarzystwie ubezpieczeń, niezależnie od tego, czy chcą skorzystać z jego oferty, czy nie.

Artykuł ten przybliża problematyczne aspekty rozwiązania przyjętego przez Krajową Radę Notarialną, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii obowiązkowych składek, ochrony prywatności notariuszy oraz ograniczeń konkurencji na rynku ubezpieczeń.

Obowiązkowe składki a dobrowolność ubezpieczenia

Kluczowym punktem spornym jest mechanizm naliczania składek na rzecz samorządu, który de facto obliguje notariuszy do ponoszenia kosztów ubezpieczenia w dedykowanym im towarzystwie ubezpieczeń wzajemnych, niezależnie od tego, czy są zainteresowani taką formą ochrony.

Analiza uchwał Krajowej Rady Notarialnej prowadzi do wniosku, że składka na ubezpieczenie jest w istocie obligatoryjna, co stoi w sprzeczności z zasadą dobrowolności ubezpieczeń, wyrażoną w art. 829 § 2 k.c. oraz w konstytucyjnych zasadach wolności gospodarczej (art. 20 Konstytucji) i autonomii jednostki (art. 31 Konstytucji). Wprowadzenie wymogu ponoszenia kosztów ubezpieczenia na życie wewnątrz korporacji notarialnej może stanowić złamanie zasady dobrowolności ubezpieczenia. Do nałożenia takowego obowiązku każdorazowo wymagany jest przepis rangi ustawowej (lub też umowy międzynarodowej).

Co istotne, nawet rezygnacja z ubezpieczenia nie zwalnia notariusza z obowiązku ponoszenia kosztów składki, co prowadzi do absurdalnej sytuacji, w której notariusz może płacić za coś, z czego nie korzysta. Taki stan rzeczy podważa zasadę proporcjonalności i celowości obciążeń wewnątrzkorporacyjnych.

Naruszenie prywatności i tajemnicy przedsiębiorstwa

Sposób ustalania wysokości składek, oparty na comiesięcznym ujawnianiu dochodów notariusza wobec samorządu, stanowi naruszenie jego prawa do prywatności, gwarantowanego przez art. 47 i 51 Konstytucji RP.

Obowiązek informowania samorządu o wysokości obrotów narusza również tajemnicę przedsiębiorstwa. Trudno znaleźć analogiczny przykład w innych wolnych zawodach, gdzie istniałby tak daleko idący obowiązek raportowania danych finansowych.

Warto przypomnieć, że kwestia ta była już przedmiotem zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich, a także Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z dnia 4 grudnia 2018 r., SK 10/17), który niestety nie rozpoznał jej merytorycznie z przyczyn formalnych, tym samym nie rozwiązał konstytucyjnych problemów związanych z opisanym mechanizmem.

Ograniczenie konkurencji na rynku ubezpieczeń

Konstrukcja systemu składek notarialnych może prowadzić również do ograniczenia konkurencji na rynku ubezpieczeń, faworyzując dedykowane przez samorząd towarzystwo ubezpieczeń i utrudniając innym podmiotom oferowanie konkurencyjnej ochrony ubezpieczeniowej skierowanej dla tej grupy zawodowej.

Obowiązkowy charakter składki ubezpieczeniowej oraz jej pobór przez samorząd sprawiają, że wyznaczone towarzystwo ubezpieczeń zyskuje uprzywilejowaną pozycję, posiadając stałe grono klientów, a właściwie monopol w tak pojmowanym segmencie rynku. Konkurencyjne firmy ubezpieczeniowe mogą napotykać poważne trudności w wejściu na rynek ubezpieczeń na życie i rent dedykowanych dla notariuszy, ponieważ członkowie tego samorządu zobowiązani są do uiszczania obowiązkowej składki i nie są skłonni ponosić dodatkowych kosztów związanych z alternatywnymi ofertami.

W efekcie rynek ubezpieczeń na wypadek utraty zdolności do wykonywania zawodu notariusza bądź śmierci dla notariuszy zostaje skoncentrowany wokół jednego podmiotu, co znacząco ogranicza możliwość wyboru, a jednocześnie może prowadzić do wyższych cen i zahamowania rozwoju ofertowego.

Podsumowanie i wnioski

Przedstawione argumenty prowadzą do wniosku, że kwestionowane uchwały samorządu notarialnego dotyczące miesięcznych składek budzą poważne zastrzeżenia prawne i rynkowe. Obligatoryjne przekazywanie części składek na ubezpieczenie, połączone z naruszeniem prywatności notariuszy i ograniczeniem konkurencji na rynku ubezpieczeń skierowanych do przedstawicieli tego zawodu, może stanowić o naruszeniu zarówno regulacji ustawowych, jak i podstawowych zasad wynikających z Konstytucji RP.