Nie każde orzeczenie sądu rozpoznającego sprawę cywilną musi być wyrokiem, który ma na celu rozstrzygnięcie sporu pomiędzy stronami. Jak bowiem wskazano w art. 354 k.p.c.: Jeżeli kodeks nie przewiduje wydania wyroku lub nakazu zapłaty, sąd wydaje postanowienie. Część postanowień podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia, podobnie jak wyroki podlegają apelacji. Zasadą opisaną w art. 394 § 1 k.p.c. jest to, że zażaleniu do sądu II instancji podlegają postanowienia sądu I instancji kończące postępowanie w sprawie, lub gdy przepis wprost pozwala takie postanowienie zaskarżyć.
Najszerszy katalog zaskarżalnych postanowień znaleźć możemy w art. 394 § 1 k.p.c. Czy powyższe oznacza zatem, że postanowień niewymienionych w tymże przepisie lub w innym przepisie szczególnym nie można w żaden sposób obalić? Ustawodawca na szczęście przewidział, że tak daleko idące ograniczenie mogłoby mieć negatywne konsekwencje dla uczestników sporu i tym samym doprowadzić do pozbawienia ich drogi obrony swoich praw. Dlatego też art. 380 k.p.c. ustanawia instytucję pozwalającą na rozpoznanie tych niezaskarżalnych postanowień, przy okazji rozpatrywania apelacji od wyroku, którego dane postanowienie dotyczyło: Sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.
O jakich przypadkach mówimy?
Należy zwrócić uwagę na fakt, że postanowienia nie podlegające zażaleniu bardzo często mają kluczowe rozstrzygnięcie dla rozpoznania sprawy. Do przykładowych postanowień, na które nie przysługuje zażalenie, zaliczyć można przede wszystkim postanowienie o oddaleniu lub dopuszczeniu wniosku dowodowego. Sąd I instancji dopuszczając dany dowód – np. świadka, dokument, dowód z opinii biegłego – wydaje właśnie postanowienie nie podlegające zażaleniu.
Tymczasem praktyka pokazuje, że to właśnie dowody najczęściej decydują o rozstrzygnięciu sprawy. Na przykład w skomplikowanej sprawie o roboty budowlane, opinia biegłego z zakresu budownictwa niezbędna może być do stwierdzenia winy firmy budowlanej. W sprawie dotyczącej błędu medycznego, opinia biegłego z zakresu medycyny pozwoli zweryfikować, czy lekarz popełnił błąd w sztuce lekarskiej.
Nic więc dziwnego, że oddalając wniosek o przeprowadzenie takiego dowodu, Sąd w praktyce może zamknąć sobie drogę do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. Fakt, że nie jest możliwe zażalenie takiego postanowienia nie pozwala na skuteczną weryfikację takiego uchybienia sądu przed wydaniem wyroku w I instancji.
A zatem do przypadków postanowień, które nie podlegają zaskarżeniu w drodze zażalenia, a mogą mieć w wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zaliczyć można m.in.:
- postanowienie o dopuszczeniu, zmianie, oddaleniu wniosku dowodowego (patrz wyżej);
- postanowienie w przedmiocie wyznaczenia terminu do dokonania czynności procesowej (art. 164 KPC) i jego przywrócenia (art. 168 k.p.c.)
- postanowienie o ustanowieniu kuratora dla strony niemającej zdolności procesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego (art. 69 k.p.c.);
- postanowienie sądu o uznaniu ugody za niedopuszczalną (art. 223 § 2 k.p.c. w zw. z art. 203 § 4 k.p.c.);
- postanowienie o odmowie zawieszenia postępowania pomimo wniosku stron (art. 178 k.p.c.)
- postanowienie w przedmiocie wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem;
- postanowienie w przedmiocie sprawdzenia wartości przedmiotu sporu (art. 25 k.p.c.);
- postanowienie o otwarciu na nowo zamkniętej rozprawy (art. 225 k.p.c., a także art. 316 § 2 k.p.c.)
- postanowienie o dopuszczeniu do udziału w postępowaniu organizacji społecznych celem przedstawienia sądowi istotnego dla sprawy poglądu (art. 63 k.p.c.);
Jak wynika z powyższego przykładowego wyliczenia, postanowienia te często będą mieć kluczowe znaczenie dla ostatecznego werdyktu sądu, a decyzja o ich dopuszczeniu, zmianie lub oddaleniu, skutkować może wydaniem całkowicie odmiennego rozstrzygnięcia.
Jak zastosować art. 380 k.p.c.?
Możliwość zgłoszenia wniosku z art. 380 k.p.c. nie oznacza, że po wydaniu naszym zdaniem wadliwego, niezaskarżalnego zażaleniem postanowienia, możemy milczeć w nadziei na to, że następnie zaskoczymy sąd lub drugą stronę stosownym wnioskiem w apelacji.
Wadliwość postanowienia co do zasady należy zgłosić w drodze zastrzeżeń do protokołu w trybie art. 162 k.p.c., pod rygorem braku powoływania się na takie zaistniałe uchybienie w dalszym toku sprawy – skutecznie zatem uniemożliwiając nam skorzystanie z instytucji zawartej w art. 380 k.p.c. Przy czym, jeżeli w sporze nie reprezentuje nas profesjonalny pełnomocnik (adwokat, radca prawny), sąd, zgodnie z art. 210 § 21 k.p.c. powinien pouczyć nas o instytucji zgłaszania zastrzeżeń do protokołu i konsekwencji ich niezgłoszenia. Warto przy tym zauważyć, że w pewnych przypadkach samo zgłoszenie zastrzeżenia do protokołu może skutkować zmianą lub uchyleniem postanowienia sądu w ramach samokontroli, co już samo w sobie pozwoli osiągnąć zamierzony cel.
Art. 380 k.p.c. zgłaszany jest w ramach postępowania apelacyjnego od wyroku w sprawie, w której dane postanowienie zostało wydane. Spornym jest czy musi być on zamieszczony w samej apelacji, czy może być zgłoszony również na późniejszym etapie postępowania apelacyjnego (np. osobnym pismem albo na rozprawie apelacyjnej), aż do zamknięcia rozprawy przez sąd II instancji. Nie wchodząc w prawnicze zawiłości i spory ocenić można, że najbezpieczniej jest go złożyć wraz ze środkiem zaskarżenia. Zgłoszenie go w późniejszym terminie może zostać uznane za niedopuszczalne przez Sąd II instancji (co jednak może stanowić podstawę do skargi kasacyjnej).
Przepisy nie narzucają szczególnej formy czy sposobu takiego wniosku. Zwykle zamieszcza się go we wnioskach apelacji, stosując np. następującą formułkę:
Na podstawie art. 380 w zw. z art. 162 k.p.c. wnoszę o rozpoznanie postanowienia Sądu I instancji z 27.08.2018 r. nie podlegającego zaskarżeniu w drodze zażalenia, a mającego wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, tj. postanowienia o oddaleniu zgodnego wniosku stron o zawieszenie postępowania z uwagi na zmianę okoliczności stanowiącą podstawę wniesienia pozwu i podjęte negocjacje co do zawarcia ugody, co skutkowało wydaniem orzeczenia niemożliwego do wykonania z uwagi na zmianę okoliczności sygnalizowaną przez strony;
Gdy wniosek z art. 380 k.p.c. dotyczy oddalenia wniosku dowodowego, warto połączyć go z wnioskiem o przeprowadzenie tego dowodu w toku postepowania przed Sądem II instancji, zakładając, że wnoszona przez nas apelacja i tak nie zakłada powtórzenia całego postępowania I instancji, np.:
Na podstawie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. wnoszę o rozpoznanie postanowienia Sądu I instancji wydanego podczas rozprawy w dniu 27.08.2018 r. nie podlegającego zaskarżeniu w drodze zażalenia, a mającego wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, tj. postanowienia o oddaleniu wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego grafologa na okoliczność autentyczności podpisu pozwanej pod umową i wnoszę o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego grafologa na okoliczności wskazane w punkcie 7. odpowiedzi na pozew.
Oczywiście pamiętać należy, aby w apelacji prawidłowo uzasadnić powyższe wnioski, wskazać, dlaczego wadliwe postanowienie miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy i wyjaśnić, na czym polegało uchybienie.
Warto pamiętać też, że naruszenie art. 380 k.p.c. i nieuzasadniona odmowa rozpoznania postanowienia nie podlegającego zaskarżeniu w drodze zażalenia, a mającego wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, może stanowić podstawę do skargi kasacyjnej (art. 3983 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Art. 380 k.p.c. na ratunek
Istnienie art. 380 k.p.c. gwarantuje możliwość uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia sprawy nawet pomimo faktu, że w toku jej rozpoznawania wydane zostanie niekorzystne dla nas postanowienie, którego nie można zaskarżyć w „standardowy” sposób, tj. zażaleniem. Jego wykorzystanie wymaga jednak pewnej dozy cierpliwości – wszak zostanie on rozpoznany dopiero przed sądem II instancji – a także znajomości przepisów formalnych, dotyczących sposobu jego zgłaszania. Pamiętać bowiem trzeba o wykazaniu wpływu postanowienia na rozstrzygnięcie sprawy oraz o zgłoszeniu zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 k.p.c. Ponadto istnienie analizowanej instytucji procesowej nie może zastąpić wniesienia zażalenia w przypadkach, gdy jest ono dopuszczalne. Z uwagi na te właśnie formalne wymogi związane z zastosowaniem art. 380 k.p.c., przed wdaniem się w spór zawsze warto rozważyć skorzystanie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, który nie powinien przegapić szansy na prawidłowe użycie instytucji opisanej w analizowanym przepisie.
Autor:
Łukasz Rodak – aplikant radcowski, kancelaria Duraj Reck i Partnerzy
