Blog

W dniu 8 sierpnia 2024 r., Sąd Najwyższy podjął uchwałę[1] w sprawie doliczania do zachowku darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami.

W badanej sprawie, powód M.J. domagał się od pozwanej A.J. kwoty 26.677 zł tytułem należnego mu zachowku po matce, będącej babcią pozwanej. Spadkodawczyni zmarła w 2016 r., pozostawiając czworo dzieci, w tym powoda. W 2003 r., spadkodawczyni umową darowała pozwanej zabudowaną nieruchomość. Przed śmiercią, spadkodawczyni nie sporządziła testamentu a żaden ze spadkobierców nie odrzucił spadku ani nie został uznany za niegodnego dziedziczenia.

Najwięcej wątpliwości budziło ustalenie, czy przy obliczaniu zachowku należy doliczyć darowiznę dokonaną ponad 10 lat przed otwarciem spadku na rzecz osoby niebędącej spadkobiercą ani uprawnionym do zachowku. Szczególnie problematyczną kwestią było ustalenie, czy pojęcie „spadkobiercy” w rozumieniu art. 994 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny[2] (dalej jako: kodeks cywilny) odnosi się wyłącznie do faktycznych spadkobierców, czy także do potencjalnych spadkobierców, należących do tego samego szczepu rodzinnego.

Sąd Najwyższy zajął stanowisko, iż przy obliczaniu zachowku nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty od momentu otwarcia spadku, na rzecz osób, które nie dochodzą do spadku. Sąd Najwyższy, w uzasadnieniu podjętej uchwały, podkreślił, że celem doliczania darowizn do spadku przy obliczaniu zachowku jest ochrona przyszłych spadkobierców przed działaniami spadkodawcy, które obniżyłyby wartość stanu czynnego spadku. Ustawodawca w art. 994 § 1 kodeksu cywilnego wprowadził ograniczenie czasowe, zgodnie z którym darowizny dokonane przed więcej niż dziesięcioma laty od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami ani uprawnionymi do zachowku nie są doliczane do spadku. Takie rozwiązanie ma na celu zapewnienie ochrony interesów obdarowanych, poprzez stabilizację ich sytuacji prawnej i zwolnienia obdarowanych z konieczności zapłaty zachowku. Sąd Najwyższy wskazał, że wraz z upływem czasu zaciera się związek między darowizną a stanem czynnym spadku w chwili jego otwarcia.

Należy zwrócić uwagę, iż odwrotnie jest w przypadku darowizn dokonanych na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku. Takie darowizny są traktowane przez ustawodawcę w szczególny sposób, ponieważ ich wartość, niezależnie od momentu dokonania darowizny, powinna podwyższać substrat zachowku. Oznacza to, że darowizny dokonane przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku, każdorazowo mogą stanowić podstawę roszczenia przeciwko obdarowanemu i wyrównania pomiędzy uprawnionymi.

[1] Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2024 r., sygn. akt III CZP 3/24.

[2] t.j. Dz. U. z 2024 r., poz. 1061.