Blog
Autor:
- Monika Gnacy-Witt
Junior Associate, Kancelaria Adwokacka Duraj Reck i Partnerzy
Sąd powszechny czy sąd polubowny?
Sąd polubowny, w przeciwieństwie do sądu powszechnego, nie jest organem państwowym. Jego uprawnienie do rozstrzygania sporów między stronami wynika z woli stron wyrażonej w zawartej umowie. Elastyczność procedur oraz krótszy czas rozpoznania sprawy, coraz częściej skłaniają przedsiębiorców do korzystania z instytucji sądu polubownego.
Decyduje wola stron
Inaczej niż w przypadku postępowań przed sądami powszechnymi, wybór właściwego sądu polubownego determinowany jest wyłącznie wolą stron. Na mocy odpowiedniej umowy arbitrażowej albo klauzuli umownej strony mogą postanowić, że spory powstałe w związku z zawartą umową będą rozstrzygane przez sąd polubowny. Taka przykładowa klauzula arbitrażowa może brzmieć w następujący sposób „wszelkie spory mogące powstać podczas lub w związku z zawarciem, wykonywaniem, rozwiązaniem niniejszej umowy, Strony poddają pod rozstrzygnięcie Sądu (…)”. Strony mogą wskazać stały sąd polubowny, jako właściwy do rozstrzygnięcia sporu albo sąd polubowny ad hoc, czyli sąd powołany doraźnie do rozstrzygnięcia określonego sporu. W Polsce funkcjonuje obecnie około pięćdziesięciu stałych sądów arbitrażowych, a wśród największych wymienić należy m.in. Sąd Arbitrażowy przy Konfederacji Lewiatan i Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie. Z kolei w Województwie Śląskim – Sąd Arbitrażowy przy Regionalnej Izbie Gospodarczej w Katowicach.
Możliwość wyboru arbitra
To co wyróżnia postępowanie przed sądem polubownym, to możliwość wyboru arbitra tj. wskazanie w umowie konkretnej osoby, która będzie rozstrzygała dany spór. Jest to szczególnie korzystne w przypadku spraw, w których znajomość specyfiki branży ma istotne znaczenie. Arbiter posiadający odpowiednią wiedzę, kwalifikacje i będący jednocześnie ekspertem w danej dziedzinie rozpatrzy spór zdecydowanie bardziej wnikliwie, z praktycznym zrozumieniem, co niewątpliwe przełoży się na zasadność wydanego rozstrzygnięcia. W postępowaniu przed sądem powszechnym, sprawy przydzielane są sędziom losowo, w ramach poszczególnych kategorii spraw, niemniej pomimo ich ogromnej wiedzy nie muszą być specjalistami w każdej dziedzinie.
Czas trwania postępowania i koszty
Zasadniczo, postępowanie przed sądem polubownym charakteryzuje się krótszym czasem trwania w porównaniu do postępowania przed sądem powszechnym. Jak wynika z danych opublikowanych na stronach Ministerstwa Rozwoju i Technologii, w Sądzie Arbitrażowym przy Konfederacji Lewiatan, sprawa w postępowaniu przyspieszonym, przy wartości przedmiotu sporu poniżej 50 000 zł, rozstrzygana jest w terminie 3 miesięcy od momentu ukonstytuowania się zespołu orzekającego, natomiast w trybie zwykłym w ciągu 6 miesięcy od momentu ukonstytuowania się zespołu orzekającego. Jak wynika z danych Ministerstwa Sprawiedliwości, średni czas trwania postępowania przed sądem okręgowym w 2022 r. wynosił 5,9 miesiąca, niemniej praktyka wykazuje, że czas ten jest często znacznie wydłużony.
Koszty postępowania w przypadku sądów polubownych nie są jednolite, ponieważ każdy z sądów ma swój taryfikator. Na opłaty zwyczajowo składają się opłata administracyjna (stała) i opłata arbitrażowa (uzależniona od wysokości przedmiotu sporu). Tytułem przykładu, przy wartości przedmiotu sporu wynoszącej 100 000 zł:
- Sąd Arbitrażowy przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie wymaga opłaty rejestracyjnej wynoszącej 2 460 zł, opłata arbitrażowa wynosi z kolei 4 797 zł przy rozpoznaniu sprawy przez jednego arbitra, natomiast przy rozpoznaniu sprawy przez trzech arbitrów, opłata arbitrażowa wyniesie 9 594 zł;
- Sąd Arbitrażowy przy Konfederacji Lewiatan – opłata administracyjna wynosi 2 000 zł, z kolei opłata arbitrażowa wynosi 8 100 zł, przy czym, rozpoznanie sprawy przez jednego arbitra obniża opłatę arbitrażową do kwoty 4 860 zł, zaś rozpoznanie sprawy przez więcej niż trzech arbitrów powoduje konieczność doliczenia do opłaty arbitrażowej kwoty 2 025 zł za każdego dodatkowego arbitra;
- Sąd Arbitrażowy przy Regionalnej Izbie Gospodarczej w Katowicach – opłata rejestracyjna wynosi zaledwie 150 zł, a opłata arbitrażowa 3 000 zł – w przypadku rozpoznania sprawy przez jednego arbitra. Rozpoznanie sprawy przez trzech arbitrów powoduje wzrost opłaty do 5 000 zł.
Opłata od pozwu w sądzie powszechnym wynosi 5 000 zł. Nie są to jednak jedyne koszty jakie należy ponieść, bowiem strona przegrywająca sprawę, obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Koszty zastępstwa wyniosą przy podanej wyżej wartości przedmiotu sporu 3 600 zł.
Zestawiając powyższe koszty, należy stwierdzić, że postępowanie przed sądem arbitrażowym może być tańsze aniżeli postępowanie przed sądem powszechnym. Wśród sądów arbitrażowych, pod względem ekonomicznym, najbardziej korzystne dla stron postępowania będzie postępowanie przed Sądem Arbitrażowym przy Regionalnej Izbie Gospodarczej w Katowicach – i to zarówno w przypadku składu jednoosobowego, jak i trzyosobowego.
Sąd polubowny nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem powszechnym
Istotną różnicą pomiędzy sądem powszechnym a sądem polubownym jest brak związania tego ostatniego przepisami postępowania cywilnego. Strony, które postanowiły oddać spór pod rozstrzygnięcie sądu polubownego mogą dowolnie kształtować reguły postępowania, dostosowując je do swoich potrzeb, co pozwala na bardziej elastyczne i efektywne rozstrzyganie sporów. Zasada ta nie obowiązuje wówczas, gdy strony postanowiły oddać spór pod stały sąd polubowny, ponieważ wiąże wtedy regulamin tego sądu. Z reguły postępowania przed sądem polubownym są jednoinstancyjne, co jednak nie wyklucza możliwości ustalenia postępowania dwuinstancyjnego lub wieloinstancyjnego. Oczywistym jest jednak to, że im większa liczba instancji tym większe koszty i dłuższy czas postępowania.
Czy warto zdecydować się na sąd polubowny?
Ostateczny wybór pomiędzy sądem powszechnym a sądem polubownym zależy od indywidualnych cech danej sprawy, a przede wszystkim od uzgodnień stron dotyczących zasad postępowania. Nie bez znaczenia pozostaje też ewentualny stopień skomplikowania sprawy czy nawet szanse na rychłe jej zakończenie. Decydując się zatem na wybór odpowiednego sądu, należy dokładnie rozważyć, która opcja będzie najlepiej odpowiadała potrzebom stron oraz ich budżetowi.