Blog
Autor:
- Patrycja Bolkowska
Prawnik, Kancelaria Adwokacka Duraj Reck i Partnerzy
Odzyskanie nieruchomości wskutek unieważnienia aktu notarialnego
Zgodnie z art. 82 Kodeksu cywilnego nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niepełnosprawności umysłowej albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. W związku z powyższym dla zaistnienia wady oświadczenia woli na gruncie kodeksowym wystarczające jest wystąpienie jednego z następujących stanów: brak świadomości albo swobody, choć granice między nimi są płynne. Istotnym w takich przypadkach jest właściwe zdefiniowanie pojęcia stanu wyłączającego świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli w kategoriach prawnych, a nie czysto medycznych.
Ustawodawca wyróżnił stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli oraz stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Brak świadomości jest powszechnie definiowany jako stan braku rozeznania, niemożność zrozumienia zachowań własnych i cudzych czy niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania.
Z kolei stan wyłączający swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli oznacza przypadek, w którym oświadczający jest świadomy swego zachowania ujawniającego wolę wywołania skutków prawnych, jednakże nie działa swobodnie, lecz pod wpływem czynnika, któremu nie jest w stanie się przeciwstawić. To również przypadek, w którym wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak samodzielności, pozostawanie pod dominującym wpływem innej osoby, połączone z utratą wewnętrznego poczucia swobody podejmowania decyzji. W każdym razie samo ograniczenie swobody, np. w wyniku sugestii, nie jest wystarczające, jednak z drugiej strony w przypadku osłabienia władz umysłowych oświadczającego także nacisk zewnętrzny może prowadzić do wyłączenia swobody powzięcia decyzji.
Co do zasady, zazwyczaj przyjmuje się, że na gruncie art. 82 k.c. chodzi jedynie o przypadki, w których brak swobody wynika z okoliczności wewnętrznych, dotyczących stanu psychiki samego oświadczającego, tkwiących w nim samym (np. złożenie oświadczenia woli pod wpływem głodu narkotycznego), a poza jego zakresem zastosowania pozostają sytuacje, w których oświadczający podejmuje decyzję pod presją okoliczności zewnętrznych – np. natarczywej prośby czy groźby, trudności życiowych czy też presji ekonomicznej.
Innymi okolicznościami decydującymi o braku swobody jest także uwarunkowana przyczynami wewnętrznymi słabość woli, wyłączająca możliwość oparcia się naciskom zewnętrznym (np. w wyniku ciężkiej choroby siły chorego zostały wyczerpane do tego stopnia, że nie jest zdolny, mimo posiadania świadomości, przeciwstawić się zewnętrznym naciskom, zwłaszcza osób, bez opieki których nie może funkcjonować – por. orzeczenie SN z 2.09.1948).