Blog

Udziały w spółce z o.o. jako prawo majątkowe mogą przysługiwać nie tylko z tytułu własności, ale także z tytułu ograniczonych praw rzeczowych (użytkowanie, zastaw) czy nawet praw obligacyjnych (dzierżawa). Na początek pragniemy przedstawić Państwu niezwykle praktyczną instytucję użytkowania udziałów.

Użytkowanie jest ograniczonym prawem rzeczowym, które można ustanowić zarówno na rzeczy, jak i na prawa (art. 265 §1 KC). Użytkowanie jest prawem do używania rzeczy (wykonywania prawa) i pobierania pożytków. W przypadku użytkowania udziałów w spółce z o.o. jego dopuszczalność wynika nie tylko z przepisu ogólnego, ale również z przepisu art. 187 Kodeksu spółek handlowych.

Ustanowienie prawa użytkowania wymaga zachowania formy odpowiedniej dla zbycia udziałów (podpisy notarialnie poświadczone) oraz zawiadomienia o tym spółki. Z kolei zawiadomienie o ustanowieniu użytkowania wraz z dowodem jego ustanowienia obligują zarząd do dokonania odpowiedniego wpisu w księdze udziałów.

Użytkownik udziałów, na mocy umowy użytkowania udziałów, może korzystać z nich i pobierać pożytki tak jak właściciel, mimo że właścicielem nie jest. O ile pobieranie pożytków przez użytkownika nie budzi wątpliwości, o tyle sporna w doktrynie i orzecznictwie jest dopuszczalność wykonywania prawa głosu z użytkowanych udziałów, gdy nie przewiduje tego wprost umowa spółki, a wątpliwość ta wynika z brzmienia przepisu art. 187 §2 KSH, który stanowi, że ?umowa spółki może przewidywać, że zastawnik lub użytkownik udziału może wykonywać prawo głosu?. Niektórzy z przepisu tego wywodzą, iż wykonywanie prawa głosu przez użytkownika jest zabronione, w sytuacji gdy nie przewiduje tego wprost umowa spółki.

Powyższa interpretacja jest jednak nieprawidłowa, a to dlatego, że przepis art. 187 §2 KSH daje jedynie uprawnienie do zamieszczenia w umowie spółki postanowienia, na mocy którego użytkownik udziałów będzie mógł zawsze wykonywać prawo głosu, oczywiście o ile w umowie użytkowania prawo głosu nie zostanie wyłączone. Przepis ten natomiast nie oznacza, że warunkiem koniecznym do wykonywania przez użytkownika prawa głosu z udziałów jest ustanowienie owego zapisu w umowie spółki. Prawidłowa wykładnia omawianego przepisu powinna prowadzić do wniosku, iż w razie braku odpowiedniego zapisu w umowie spółki użytkownik nie może wykonywać prawa głosu, chyba że umocowanie do wykonywania prawa głosu nie wynika z treści umowy użytkowania.

W związku z powyższym nie można uznać, aby brak odpowiedniego zapisu w umowie spółki wykluczał możliwość skutecznego umocowania użytkownika do wykonywania prawa głosu w umowie użytkowania, bowiem brak odpowiedniego zapisu w umowie spółki nie może prowadzić do ograniczenia swobody umów w zakresie udzielenia umocowania do wykonywania prawa głosu. Takie ograniczenie byłoby możliwe jedynie wówczas, gdyby przepis art. 187 §2 KSH wprost stanowił, że użytkownik może wykonywać prawo głosu, wyłącznie gdy umowa spółki na to zezwala. Jednak redakcja omawianego przepisu w brzmieniu aktualnie obowiązującym takiego ograniczenia nie tworzy.

W końcu należy też mieć na uwadze, że istotą prawa użytkowania, wynikającą z art. 252 KC w zw. z art. 265 KC, jest korzystanie z rzeczy lub prawa i pobieranie z niego pożytków. Zatem ustanowienie prawa użytkowania udziałów bez możliwości wykonywania prawa głosu czyni to prawo użytkowania ułomnym, bowiem brak możliwości wykonywania prawa głosu na zgromadzeniu wspólników de facto wyłącza użytkownikowi możliwość korzystania z udziałów.

Reasumując, skoro przepis art. 187 §2 KSH stanowi, że umowa spółki może przewidywać wykonywanie prawa głosu przez użytkownika, to oznacza to jedynie uprawnienie, a nie warunek konieczny wykonywania prawa głosu. Z tych względów udzielenie umocowania do wykonywania prawa głosu z udziałów w umowie użytkowania jest wystarczające do uznania, iż użytkownik jest uprawniony do wykonywania prawa głosu. Stanowisko to jednak jest sporne zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie sądów rejestrowych.