Blog

Zgodnie z art. 16 Ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, chory ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody, po uzyskaniu od lekarza wymaganych informacji o stanie swojego zdrowia. Co do zasady, zgodę na udzielanie świadczeń zdrowotnych wyraża pacjent samodzielnie. W przypadku leczenia małoletnich, czyli osób poniżej 18 roku życia możemy mieć do czynienia z dwoma przypadkami:

1.     gdy pacjent nie ma skończonych 16 lat – wtedy zgodę wyraża rodzic pacjenta (gdy przysługuje mu władza rodzicielska) lub inny przedstawiciel ustawowy; w odniesieniu do badania, zgodę może wyrazić opiekun faktyczny (np. babcia);

2.     gdy pacjent ma skończone 16 lat – „zgoda podwójna” – zgodę wyraża sam pacjent oraz jego rodzic (gdy przysługuje mu władza rodzicielska) lub inny przedstawiciel ustawowy.

W razie odmowy zgody na leczenie przez pacjenta lub jego rodzica (przedstawiciela ustawowego), konieczne jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Również w przypadku rozbieżności decyzji np. rodzica i małoletniego pacjenta powyżej 16 r.ż. sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy. Jeżeli zwłoka spowodowałaby jednak niebezpieczeństwo dla życia lub ciężkiego rozstroju zdrowia, lekarz może wykonać zabieg bez zgody sądu. Lekarz ma prawo, bez uzyskania tej zgody, zmienić zakres zabiegu bądź metody leczenia lub diagnostyki w sposób umożliwiający uwzględnienie tych okoliczności. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. O ww. okolicznościach lekarz dokonuje odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej oraz informuje pacjenta, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo sąd opiekuńczy.

Zgody mogą być wyrażone ustnie albo przez takie zachowanie się uprawnionych osób, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się czynnościom proponowanym przez osobę wykonującą zawód medyczny albo brak takiej woli.

W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę wyraża się w formie pisemnej.

W przypadku gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, to każde z nich może podejmować decyzje w sprawach dziecka. Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, rodzice zobowiązani są do wspólnego decydowania „o istotnych sprawach dziecka”, a do takich zalicza się leczenie. Rodzice w takich sprawach mają obowiązek decydować wspólnie, szczególnie gdy zachodzi potrzeba przeprowadzenia zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody diagnostycznej lub zabiegu stwarzającego ryzyko. Gdy rodzice nie mogą dojść w tej kwestii do porozumienia, decyzję podejmuje sąd opiekuńczy. Dla zabiegów operacyjnych oraz metod diagnostycznych lub terapeutycznych stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, na zgodzie na zabieg muszą się podpisać obydwoje rodzice. Gdy zagrożone jest życie dziecka, w celu uzyskania zgody na podjęcie interwencji medycznej wystarczy podpis jednego z rodziców. Obowiązek odebrania od pacjenta (rodziców pacjenta) pisemnej zgody w takich sytuacjach ma lekarz. Formę pisemną ma również postać elektroniczna wyrażona za pomocą podpisu elektronicznego. Podpis taki uważany jest za równoważny pod względem skutków prawnych podpisowi własnoręcznemu, pod warunkiem, że posiada określone cechy, które dają gwarancję, iż pochodzi wyłącznie od osoby go składającej. Oznacza to, że musi być bezpieczny i weryfikowany za pomocą kwalifikowanego certyfikatu oraz w okresie ważności tego certyfikatu.

Lekarz, gdy nie ma pewności, czy zgoda jednego z rodziców w danym przypadku jest wystarczająca, powinien ustalić sytuację faktyczną i stosunki panujące w rodzinie. W przypadku rozwiedzionych rodziców, sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. W takiej sytuacji należy ustalić sytuację prawną małoletniego pacjenta. Gdy obecny rodzic oświadcza, że posiada wyłączne prawo, należy odnotować takie stwierdzenie w treści samej zgody na leczenie. Lekarz nie ma narzędzi, które umożliwiłyby mu weryfikację istnienia jak i samej treści takiego orzeczenia.

Podstawa prawna:

art. 32 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm.);

art. 16 – 18 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2009 r. Nr 52, poz. 417 z późn. zm.);

art. 97 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Dz.U. z 2023 r., poz. 2809 z późn. zm.).